Waar zit de creativiteit van een appel?

Op zoek naar de essentie van creativiteit:

Creativiteit is een fantastisch iets. En het staat niet ter discussie dat het hebben ervan een belangrijke eigenschap is voor succes.  Maar wat is het eigenlijk?  En waar komt het vandaan? Hoe werkt het? En hoe kom je eraan? In een aantal artikelen neem ik jullie graag mee op mijn zoektocht naar de essentie van creativiteit.

In dit tweede deel:   Waar komt creativiteit vandaan?

Onlangs heb ik voor mijzelf kunnen duiden wat creativiteit is. Het is boven alles een soort ‘vermogen’ om iets te doen dat op een wijze die anders is dan wat we kennen. We zullen iets creatief noemen als het zowel nieuw is als nut heeft voor een bepaald doel.
Maar waar komt creativiteit vandaan. Is er een soort magische bron waaruit men het kan tappen? Zo ja, waar zit die bron dan? Is het op te wekken met een stappenplan? En als we zeggen dat iemand creatiever is dan een ander, weet die persoon dan meer creativiteit te ‘produceren’?

De vier gezichten van creativiteit

Creativiteit kent een viertal belangrijke facetten¹. Het gaat dan om:
1) de persoon:  de persoonlijke eigenschappen van een persoon die creativiteit nastreeft. Je mag hierbij spreken van verschillende elementen van invloed zijn op creativiteit², namelijk:
– de kennis, kunde en ervaringen in een bepaald domein (vakgebied).
– de persoonlijkheid, het gedrag en cognitieve processen die aanzetten tot vernieuwend denken.
– de intrinsieke motivatie voor een bepaalde uitdaging, doel of taak.
2) het proces: het toepassen van de juiste processen op een probleem of met een bepaald doel
3) de omgeving: de feitelijk omgeving (fysiek, mentaal én sociaal) waarin persoon en proces zich bevinden
4) het product: dit is de tastbare of (juist ook) ontastbare uitkomst van creativiteit.

Natuurlijk kun je naar de individuele facetten kijken, maar het is juist de interactie tussen deze vier die creativiteit opmaakt. Een ‘persoon’ volgt een ‘proces’, in een bepaalde ‘omgeving’ en dit samen leidt tot een mooi creatief ‘product’.
De omgeving is in mindere mate aan een individu onderhevig, maar deze is wel van grote invloed. Want feit is wel dat je nóg zo bekwaam kan zijn in creatief denken (persoon & proces), maar in een omgeving die geen creativiteit ondersteunt, zal niemand tot veel resultaat kunnen komen. Denk hierbij aan een omgeving waar veel (of te snel) kritiek geleverd wordt, waar risico’s gemeden worden, waarwaar tijdsdruk is, waar sociale interactie geformaliseerd is middels taken… doet zo’n omgeving je misschien al ergens aan denken?  😉

Het belang van de context

Mihaly Csikszentmihalyi bood een mooie metafoor om het belang van omliggende factoren te verduidelijken:

“Het bestuderen van creativiteit door te kijken naar alleen de persoon is net als proberen te begrijpen hoe een appelboom een appel maakt terwijl je alleen naar de boom zelf kijkt en niet naar de appel, de zon en de grond die het leven van die boom mogelijk maken”.

Hiermee gaat hij eigenlijk nog een stap verder. Want meer nog dan een (fysieke) omgeving, meent hij, is  creativiteit onderhevig aan een bepaalde context ³. Vrij vertaald bestaat de context in zijn ogen uit 3 zaken: een domein, de persoon en het perspectief.

Pff, dat klinkt als zware kost, niet waar? Maar voordat je opgeeft en wegklikt: een paar voorbeelden hebben mijzelf geholpen dit te begrijpen. Deze wil ik jullie zeker niet ontnemen.

Eerst gaan we terug naar voorbeeld van de appelboom. In het domein van evolutieleer is een onverwachte genetische mutatie bij de appelboom an sich een bijzonder en nieuw verschijnsel. Maar je moet wel naar de specifieke omstandigheden kijken waarin de teler (persoon) dit tot stand wist te brengen. Mocht hij door deze mutatie grotere appels kunnen telen, is dit niets waard als diezelfde boom veel ontvankelijker is voor ziektes. En als hij de genmutatie niet kan reproduceren of toekomstbestendig kan maken is dit vanuit het perspectief van evolutie ook van geen enkele waarde. In dat geval heeft de beste man eigenlijk niets meer dan een nieuwswaardige boom. .

Stel je eens voor hoe creativiteit eruit zou zien in de wereld van wiskunde. In het domein van de wiskunde gelden vrij stricte regels voor de toepassing van procedures en symbolen om tot antwoorden te komen. Hier dienen creatieve oplossingen zich meestal als eerste aan via een persoon met veel ervaring en de juiste opleiding. Een wiskundige nieuwe ‘vondst’ moet allicht voldoen aan die regels van het domein. Of het ook daadwerkelijk als creatief wordt aangemerkt, hangt af van het perspectief of de vondst nieuw en van nut is. Want collega wiskundigen zullen feitelijk beoordelen of deze theorie daadwerkelijk van waarde is voor het domein om behouden te blijven.

Of neem een muziekproducer. In zijn domein gelden regels op het gebied van techniek en de muzikale conventies waarvan hij als persoon minimaal op de hoogte moet zijn. Of zijn productie creatief is, hangt af van het perspectief ten opzichte van de muziek die we al kennen en of de muziekstroming past bij de tijdsgeest. Een nieuwe bewerking van de 5^e symfonie van Beethoven is na ruim 200 jaar niet echt creatief, behalve misschien als je de partituur achterstevoren op een neusfluit speelt..gegeven dat het dan niet vals is.  Maar de nieuwe productie van Pharell zal heel veel waarde toegedicht krijgen door die gave nieuwe melodielijn. (Althans, meestal zijn ze nieuw⁴ )
Bij een beeldend kunstenares werkt het tot slot net zo. In haar domein zijn waarschijnlijk niet veel richtlijnen voor wat wel en niet kan of mag. Ze is als persoon de belangrijkste schakel het totstandkomen van haar kunstwerken. Maar haar creatie is zeer afhankelijk van het perspectief van kunstliefhebbers, -verzamelaars en –experts om als creatief te kunnen worden geduid.

Geef jouw creativiteit de juiste context!

Wat ik maar uit al deze wijsheden op zou willen maken is wel dat er eigenlijk niet één bron van creativiteit is. Het recept voor een creatief resultaat bestaat uit veel meer dan een creatief persoon of een goed proces. De beoordeling van het resultaat is in grote mate situationeel afhankelijk, waarbij domein en perspectief dus belangrijke rollen spelen.

Ergens is dat een geruststelling. Want als creativiteit niet aan toeval toe te schrijven is, kunnen we hier zelf iets aan doen! We kunnen zélf invloed uitoefenen op de context waarin wij onze creatief processen uitvoeren. Wil je dus jouw creativiteit tonen? Ga dan uit van jouw eigen kracht en pas dit toe op een gebied waar je al ervaring hebt. Probeer dan te ontdekken wat daarbinnen als creatief kan worden beschouwd. En ga dan gewoon aan de slag in een omgeving die creativiteit voor jou stimuleert met de technieken die je helpen in het creatieve proces.

Maar hierover later meer..  😉

 

Bronnen:
¹: Creative Leadership: Skills That Drive Change – Gerard J. Puccio et al.  (2007)
²: Componential Theory of Creativity – Teresa M. Amabile (2012)
   ³: The systems Model of Creativity – M. Csikszentmihalyi (1997)
⁴: “Luister waarom Pharrell miljoenen moet betalen aan familie Marvin Gaye” (NRC 11-03-2015)
⁵: 16 Implications of a Systems Perspective for the Study of Creativity – M. Csikszentmihalyi (1999)